انجمن ایرانی ژئومورفولوژی- از Zoogeomorphology از Zoogeomorphology حذف تصاویر و رنگ‌ها  | تاریخ ارسال: 1396/8/16 |      Z   ZOOGEOMORPHOLOGY – ژئومورفولوژی جانوری ژئومورفولوژی جانوری مطالعه اثرات ژئومورفیک جانوران می­باشد (Butler 1995) و می­تواند زیرمجموعه ژئومورفولوژی زیستی در نظر گرفته شود. ژئومورفولوژی جانوری دربرگیرنده اثرات ژئومورفیک هر دو گروه جانوران وحشی آزاد چر و نیز اثرات ژئومورفیک حیوانات اهلی از قبیل دام­ها است. این شاخه از ژئومورفولوژی نقش ژئومورفیک حیوانات را صرفنظر از اندازه آن­ها از بی­مهرگان کوچک مانند مورچه­ها، کرم­ها و موریانه­ها (see TERMITES AND TERMITARIA) تا هر دو گروه مهره­داران خشکی و آبزی از قبیل ماهی­ها، دوزیستان، خزندگان، پرندگان و پستانداران مورد ملاحظه قرار می­دهد. حیوانات به لحاظ ژئومورفولوژی سطح زمین را از طریق اثرات مستقیم و غیرمستقیم تغییر می­دهند. اثرات مستقیم شامل فرسایش سطحی، حمل و انباشت سنگ، خاک و یا رسوبات ناپایدار شده به وسیله جانوران است. حیوانات این اثرات را با حفاری برای دستیابی به غذا، لانه­سازی، سوراخ کردن زمین، تل­انبار کردن، غلتیدن، خوردن خاک یا سنگ، کندن کانال و سدسازی (به وسیله سگ­های آبی؛ Castor canadensis in North America, C. fiber in Eurasia) اعمال می­کنند. اثرات غیرمستقیم بطور مشخص رسوبات را از سطح جابجا نمی­کند ولی فرآیندهای از قبیل لگدمال کردن مرتبط با چرای بیش از حد می­تواند منجر به کاهش نفوذپذیری در خاک­های زیرین شود که این به نوبه خود موجب شستشوی سطحی بیشتر، خزش خاک و گسیختگی در اثر ضربه قطرات باران می­شود. لگدمال کردن در اثر چرای بیش از حد حیوانات اهلی نیز می­تواند منجر به فرسایش کناره­ای، تخریب حاشیه رود و مورفولوژی ناپایدار آبراهه­ها شود (Trimble 1994; Magilligan and McDowell 1997; Naiman and Rogers 1997; Evans 1998). اثرات ژئومورفیک جانوران می­تواند در بعد مکانی و زمانی در فصول مختلف سال متغیر باشد زیرا حیوانات وحشی در جستجوی تنوع غذایی مهاجرت می­کنند (Baer and Butler 2000). برای مثال در کوه­های راکی غرب آمریکای شمالی خرس­های گریزلی یا خاکستری (Ursus arctos horribilis) در فصل بهار برای دستیابی به ریشه­ها و قارچ زیرخاکی چاله­های بزرگی روی دشت­های سیلابی پست ایجاد می­کنند و با ورود به فصل تابستان به سمت نواحی بالادست مهاجرت می­کنند و در آنجا برای دستیابی به پستانداران حفار از قبیل سنجاب و نیز ریشه­ها زمین را حفر می­کنند. این خرس­ها در اواخر تابستان روی دامنه­های سنگلاخی مرتفع دیده می­شوند که در آنجا برای دستیابی به لارو حشرات مقدار زیادی تخته سنگ را جابجا می­کنند. فصلی بودن اثرات ژئومورفیک جانوران از طرفی تابع اقلیم منطقه است. گرما و خشکی شدید اثرات ژئومورفیک تابستانه برخی از گونه­های بیابانی را به حداقل می­رساند. در اقلیم­های سرد نیز زمین یخ زده توانایی فصلی جانوران برای حفر و رسیدن به سطح را کاهش می­دهد. همچنین ممکن است در این دوره­ها بسیاری از حیوانات حفار به خواب زمستانی رفته و اثرات ژئومورفیک تا بهار بعدی بسیار رکود داشته باشد (Butler 1995). در آمریکای شمالی اثرات ژئومورفیک سگ­های آبی کاملاً محسوس است. این جانوران جوندگان نیمه آبزی بزرگ (وزن بالغ > 15 کیلوگرم) هستند که بطور غریزی تلاش می­کنند تا در واکنش به صدای آب جاری سد (مانع) احداث کنند (Butler 1995). پیش از سکونت اروپایی­ها در آمریکای شمالی، 400 میلیون سگ آبی مساحتی تقریبی پانزده میلیون متر مربع را اشغال کرده بودند. تا سال 1900 شکار سگ­های آبی در آمریکای شمالی این گونه را به مرز نابودی کشاند. در طول قرن بیستم نیز تلاش­های حفاظتی این گونه را در سراسر قلمرو آن احیا کرد ولی جمع آن تنها 10 درصد از جمعیت زمان قبلی بود. از آنجا که سگ­های آبی به قلمرو قبلی خود بازگشته­اند اثرات ژئومورفیک آن­ها نیز افزایش یافته است. برای مثال، در دشت سیلابی رود رونوک (Roanoke) در دشت ساحلی شرق ایالات متحده، مساحت آبگیرهای سگ آبی بین سال های 1984 و 1993 با افزایش ده برابر گزارش شده است (Townsend and Butler 1996). سدهای سگ آبی آب را ذخیره کرده محیط­های تالابی را ایجاد می­کند که رودخانه­ها وارد آن شده و رسوبگذاری می­کنند. این آبگیرها سالانه cm30-20 رسوب را در بستر خود جمع می­کنند (ولی تنها در مقاطعی از سال که آب یخ نزده باشد). آبگیرهای قدیمی نسبت به آبگیرهای جدید در نواحی مشابه از نظر توپوگرافی رسوبات بسیار بیشتری در خود جای می­دهند (Butler and Malanson 1995). سدهای سگ آبی سرعت و دبی آب رودخانه را بسیار کاهش داده و در برخی موارد جریان خروجی از سد را به صفر می­رسانند (Meentemeyer and Butler 1999). سوراخ زیرزمینی جانورانی مانند وامیت­ها در استرالیا و خاکریزهای حیواناتی مانند موریانه ممکن است چند متر مکعب بوده و روی عکس­های هوایی و حتی تصاویر ماهواره­ای دیده می­شود (Löffler and Margules 1980). برخی از بزرگترین اثرات ژئومورفیک جانوران در بستر دریای برینگ به وسیله وال خاکستری کالیفرنیا (Eschrichtius robustus) به جا گذاشته شده است. وال­های خاکستری تقریباً فقط از موجودات بستر دریا به ویژه سخت­پوستان ناجورپا تغذیه می­کنند. این وال­ها شیارها و حفره­های عمیق کف اقیانوس ایجاد کرده، رسوبات و جانوران را می­بلعند. این جانوران غذای خود را از رسوب جدا کرده و حجم زیادی رسوب گلی را نزدیک سطح از دهان خود خارج می­کنند (Butler 1995). این توده رسوب که از هواپیماهای ارتفاع پایین دیده می­شود حجم زیادی جابجایی رسوب در دریای برینگ را شامل می­شود. تغذیه سالانه وال حداقل 120 میلیون متر مکعب رسوب، یعنی تقریباً سه برابر حجم سالانه رسوبات معلق تخلیه شده به دریای برینگ به وسیله رودخانه یوکان (Yukon) چهارمین منبع رسوب در آمریکای شمالی، را جابجا می­کند. References Baer, L.D. and Butler, D.R. (2000) Space-time modeling of grizzly bears, Geographical Review 90, 206–221. Butler, D.R. (1995) Zoogeomorphology – Animals as Geomorphic Agents, Cambridge and New York:Cambridge University Press. Butler, D.R. and Malanson, G.P. (1995) Sedimentation rates and patterns in beaver ponds in a mountainenvironment, Geomorphology 13, 255–269. Evans, R. (1998) The erosional impacts of grazing animals, Progress in Physical Geography 22, 251–268. Loffler, E. and Margules, C. (1980) Wombats detected from space, Remote Sensing of Environment 9, 47–56. Magilligan, F.J. and McDowell, P.F. (1997) Stream channel adjustments following elimination of cattle grazing, Journal of the American Water Resources Association 33, 867–878. Meentemeyer, R.K. and Butler, D.R. (1999) Hydrogeomorphic effects of beaver dams in Glacier National Park, Montana, Physical Geography 20, 436–446. Naiman, R.J. and Rogers, K.H. (1997) Large animals and system-level characteristics in river corridors, BioScience 47, 521–529. Townsend, P.A. and Butler, D.R. (1996) Patterns of landscape use by beaver on the lower Roanoke River floodplain, North Carolina, Physical Geography 17, 253–269. Trimble, S.W. (1994) Erosional effects of cattle on streambanks in Tennessee, U.S.A., Earth Surface Processes and Landforms 19, 451–464. Further reading Butler, D.R. (1995) Zoogeomorphology – Animals as Geomorphic Agents, Cambridge and New York:Cambridge University Press. SEE ALSO: biogeomorphology; termites and termitaria DAVID R. BUTLER                         (مترجم: مریم رحمتی)   نشانی مطلب در وبگاه انجمن ایرانی ژئومورفولوژی: http://irangeomorphology.ir/find-1.270.763.fa.html برگشت به اصل مطلب