|
|
|
از Zoogeomorphology |
|
|
| تاریخ ارسال: 1396/8/16 | |
|
Z
ZOOGEOMORPHOLOGY – ژئومورفولوژی جانوری
ژئومورفولوژی جانوری مطالعه اثرات ژئومورفیک جانوران میباشد (Butler 1995) و میتواند زیرمجموعه ژئومورفولوژی زیستی در نظر گرفته شود. ژئومورفولوژی جانوری دربرگیرنده اثرات ژئومورفیک هر دو گروه جانوران وحشی آزاد چر و نیز اثرات ژئومورفیک حیوانات اهلی از قبیل دامها است. این شاخه از ژئومورفولوژی نقش ژئومورفیک حیوانات را صرفنظر از اندازه آنها از بیمهرگان کوچک مانند مورچهها، کرمها و موریانهها (see TERMITES AND TERMITARIA) تا هر دو گروه مهرهداران خشکی و آبزی از قبیل ماهیها، دوزیستان، خزندگان، پرندگان و پستانداران مورد ملاحظه قرار میدهد.
حیوانات به لحاظ ژئومورفولوژی سطح زمین را از طریق اثرات مستقیم و غیرمستقیم تغییر میدهند. اثرات مستقیم شامل فرسایش سطحی، حمل و انباشت سنگ، خاک و یا رسوبات ناپایدار شده به وسیله جانوران است. حیوانات این اثرات را با حفاری برای دستیابی به غذا، لانهسازی، سوراخ کردن زمین، تلانبار کردن، غلتیدن، خوردن خاک یا سنگ، کندن کانال و سدسازی (به وسیله سگهای آبی؛ Castor canadensis in North America, C. fiber in Eurasia) اعمال میکنند. اثرات غیرمستقیم بطور مشخص رسوبات را از سطح جابجا نمیکند ولی فرآیندهای از قبیل لگدمال کردن مرتبط با چرای بیش از حد میتواند منجر به کاهش نفوذپذیری در خاکهای زیرین شود که این به نوبه خود موجب شستشوی سطحی بیشتر، خزش خاک و گسیختگی در اثر ضربه قطرات باران میشود. لگدمال کردن در اثر چرای بیش از حد حیوانات اهلی نیز میتواند منجر به فرسایش کنارهای، تخریب حاشیه رود و مورفولوژی ناپایدار آبراههها شود (Trimble 1994; Magilligan and McDowell 1997; Naiman and Rogers 1997; Evans 1998).
اثرات ژئومورفیک جانوران میتواند در بعد مکانی و زمانی در فصول مختلف سال متغیر باشد زیرا حیوانات وحشی در جستجوی تنوع غذایی مهاجرت میکنند (Baer and Butler 2000). برای مثال در کوههای راکی غرب آمریکای شمالی خرسهای گریزلی یا خاکستری (Ursus arctos horribilis) در فصل بهار برای دستیابی به ریشهها و قارچ زیرخاکی چالههای بزرگی روی دشتهای سیلابی پست ایجاد میکنند و با ورود به فصل تابستان به سمت نواحی بالادست مهاجرت میکنند و در آنجا برای دستیابی به پستانداران حفار از قبیل سنجاب و نیز ریشهها زمین را حفر میکنند. این خرسها در اواخر تابستان روی دامنههای سنگلاخی مرتفع دیده میشوند که در آنجا برای دستیابی به لارو حشرات مقدار زیادی تخته سنگ را جابجا میکنند.
فصلی بودن اثرات ژئومورفیک جانوران از طرفی تابع اقلیم منطقه است. گرما و خشکی شدید اثرات ژئومورفیک تابستانه برخی از گونههای بیابانی را به حداقل میرساند. در اقلیمهای سرد نیز زمین یخ زده توانایی فصلی جانوران برای حفر و رسیدن به سطح را کاهش میدهد. همچنین ممکن است در این دورهها بسیاری از حیوانات حفار به خواب زمستانی رفته و اثرات ژئومورفیک تا بهار بعدی بسیار رکود داشته باشد (Butler 1995).
در آمریکای شمالی اثرات ژئومورفیک سگهای آبی کاملاً محسوس است. این جانوران جوندگان نیمه آبزی بزرگ (وزن بالغ > 15 کیلوگرم) هستند که بطور غریزی تلاش میکنند تا در واکنش به صدای آب جاری سد (مانع) احداث کنند (Butler 1995). پیش از سکونت اروپاییها در آمریکای شمالی، 400 میلیون سگ آبی مساحتی تقریبی پانزده میلیون متر مربع را اشغال کرده بودند. تا سال 1900 شکار سگهای آبی در آمریکای شمالی این گونه را به مرز نابودی کشاند. در طول قرن بیستم نیز تلاشهای حفاظتی این گونه را در سراسر قلمرو آن احیا کرد ولی جمع آن تنها 10 درصد از جمعیت زمان قبلی بود. از آنجا که سگهای آبی به قلمرو قبلی خود بازگشتهاند اثرات ژئومورفیک آنها نیز افزایش یافته است. برای مثال، در دشت سیلابی رود رونوک (Roanoke) در دشت ساحلی شرق ایالات متحده، مساحت آبگیرهای سگ آبی بین سال های 1984 و 1993 با افزایش ده برابر گزارش شده است (Townsend and Butler 1996).
سدهای سگ آبی آب را ذخیره کرده محیطهای تالابی را ایجاد میکند که رودخانهها وارد آن شده و رسوبگذاری میکنند. این آبگیرها سالانه cm30-20 رسوب را در بستر خود جمع میکنند (ولی تنها در مقاطعی از سال که آب یخ نزده باشد). آبگیرهای قدیمی نسبت به آبگیرهای جدید در نواحی مشابه از نظر توپوگرافی رسوبات بسیار بیشتری در خود جای میدهند (Butler and Malanson 1995). سدهای سگ آبی سرعت و دبی آب رودخانه را بسیار کاهش داده و در برخی موارد جریان خروجی از سد را به صفر میرسانند (Meentemeyer and Butler 1999).
سوراخ زیرزمینی جانورانی مانند وامیتها در استرالیا و خاکریزهای حیواناتی مانند موریانه ممکن است چند متر مکعب بوده و روی عکسهای هوایی و حتی تصاویر ماهوارهای دیده میشود (Löffler and Margules 1980). برخی از بزرگترین اثرات ژئومورفیک جانوران در بستر دریای برینگ به وسیله وال خاکستری کالیفرنیا (Eschrichtius robustus) به جا گذاشته شده است. والهای خاکستری تقریباً فقط از موجودات بستر دریا به ویژه سختپوستان ناجورپا تغذیه میکنند. این والها شیارها و حفرههای عمیق کف اقیانوس ایجاد کرده، رسوبات و جانوران را میبلعند. این جانوران غذای خود را از رسوب جدا کرده و حجم زیادی رسوب گلی را نزدیک سطح از دهان خود خارج میکنند (Butler 1995). این توده رسوب که از هواپیماهای ارتفاع پایین دیده میشود حجم زیادی جابجایی رسوب در دریای برینگ را شامل میشود. تغذیه سالانه وال حداقل 120 میلیون متر مکعب رسوب، یعنی تقریباً سه برابر حجم سالانه رسوبات معلق تخلیه شده به دریای برینگ به وسیله رودخانه یوکان (Yukon) چهارمین منبع رسوب در آمریکای شمالی، را جابجا میکند.
References
Baer, L.D. and Butler, D.R. (2000) Space-time modeling of grizzly bears, Geographical Review 90, 206–221.
Butler, D.R. (1995) Zoogeomorphology – Animals as Geomorphic Agents, Cambridge and New York:Cambridge University Press.
Butler, D.R. and Malanson, G.P. (1995) Sedimentation rates and patterns in beaver ponds in a mountainenvironment, Geomorphology 13, 255–269.
Evans, R. (1998) The erosional impacts of grazing animals, Progress in Physical Geography 22, 251–268.
Loffler, E. and Margules, C. (1980) Wombats detected from space, Remote Sensing of Environment 9, 47–56.
Magilligan, F.J. and McDowell, P.F. (1997) Stream channel adjustments following elimination of cattle grazing, Journal of the American Water Resources Association 33, 867–878.
Meentemeyer, R.K. and Butler, D.R. (1999) Hydrogeomorphic effects of beaver dams in Glacier National Park, Montana, Physical Geography 20,
436–446.
Naiman, R.J. and Rogers, K.H. (1997) Large animals and system-level characteristics in river corridors, BioScience 47, 521–529.
Townsend, P.A. and Butler, D.R. (1996) Patterns of landscape use by beaver on the lower Roanoke River floodplain, North Carolina, Physical Geography 17, 253–269.
Trimble, S.W. (1994) Erosional effects of cattle on streambanks in Tennessee, U.S.A., Earth Surface Processes and Landforms 19, 451–464.
Further reading
Butler, D.R. (1995) Zoogeomorphology – Animals as Geomorphic Agents, Cambridge and New York:Cambridge University Press.
SEE ALSO: biogeomorphology; termites and termitaria
DAVID R. BUTLER (مترجم: مریم رحمتی)
|
|
|
|
|
|
|
|