DUST STORM - دیوباد(طوفان گرد و غبار) حجم قابل توجهی از رسوب هایی که ابعاد و اندازه آنها غالباً ریز دانه می باشد، با کمک یک باد قدرتمند به هوا منتشر می شوند. رایج ترین تعریفی که برای این نوع از رویداد های بادی ناشی از فرسایش خاک بکار برده می شود، تعریفی است که هواشناسان آن را توصیه می کنند: یک رویداد که در آن حجم گرد و غبار افزایش پیدا می کند و بدین وسیله میدان دید افقی به مقدار هزار متر و حتی کمتر، کاهش پیدا می نماید. دنباله طولانی گرد و غبار که از روی زمین بلند می شود، با توجه به طبیعت خاک و یا خود رسوب، طبیعت باد و حضور هر گونه موانع سطحی نسبت به جریان باد، کنترل می شود. طوفان های گرد و غبار، می توانند در محیط هایی رخ بدهند که در آنها فضای آزاد و شرایط مناسب در این رابطه وجود داشته باشد، رسوبات خیلی سفت و محکم و منسجم نباشند و اینکه یک باد متلاطم وجود داشته باشد، اما به هر حال آنها عمدتا در صحراها و مناطق حاشیه ای آنها رایج می باشند. اکثر ژئومورفولوژیست ها، ذرات گرد و غبار را با توجه به کران یا مرز ماسه/سیلت یا همان گل/ خاک تعریف می کنند(یعنی مقادیر عددی کمتر از5/62 میکرومتر). ذراتی که در واقع تشکیل دهنده ذرات گرد و غبار در طوفان های صحرایی هستند، عمدتا شامل SiO2 می باشند که چنین چیزی احتمالا منعکس کننده اهمیت کوارتز در نواحی منبع می باشد. اندازه دانه، ویژگی های معدن شناختی یا کانی شناسی و ترکیب بندی شیمیایی می توانند برای ایجاد تمایز در بین گرد و غبار ناشی از خاک و سایر ذرات در اتمسفر، بکار برده شوند. از جمله سایر ذرات می توان به نمک دریا، ذرات دود ناشی از آتش و همچنین آتشفشان ها اشاره کرد. انواع مختلف عوارض زمینی، از لحاظ میزان استعداد برای رخ دادن طوفان های گرد و غبار با یکدیگر متفاوت هستند. فاکتور های تعیین کننده مهم شامل نسبت کسری ذرات خاک رس و رسوب به اندازه اندازه ذرات شن و ماسه، محتوای رطوبت خاک، میزان تراکم رسوب ها، وجود سیمان بین ذرات[1] همانند نمک ها و یا محصولات ناشی از واکنش تجزیه، و وجود سطوح مسلح(تقویت شده) و همچنین پوسته ها و قشر های مختلف می باشد(Middleton 1990). مطلوب ترین سطوح تولید کننده ذرات گرد و غبار، شامل نواحی و سطوح آزاد و وسیع و همچنین رسوب های شل و سیاری می باشد که شامل مقادیر قابل توجهی از نمک و گل و لای هستند(در حالی که حجم خاک رس آنها اندک است). آن دسته از عوارض زمینی که این شرایط را ارضا کنند، به گونه ای قابل توجه از لحاظ ژئومورفولوژیکی در نماها و مناظری مشاهده می شوند که در آن ها جنبش ها و حرکات تکتونیکی، تغییرات آب و هوایی و اقلیمی و یا تغییرات انسانی، باعث مواجهه سریع، ایجاد شکاف و یا تغییر و دوباره کاری در ساختار رسوب هایی که شامل گرد و غبار هستند، مشهود هستند. منابع مهم طوفان های گرد و غبار عموما در یک سری محیط های خاص - صحراهای به نسبت کوچک - وجود دارند، از جمله می توان به دشت سیلابی[2]، مخروط های آبرفتی یا رسوبی، بستر های نمکی و شور و همچنین تپه های رسوبی فسیلی که در آنها ما شاهد رویش مجدد گیاهان هستیم، اشاره نمود.(Coude-Gaussen 1984). مهم ترین سیستم های هواسنجی که می توانند طوفان های گرد و غبار را ایجاد کنند از لحاظ مقیاس مختصر و کوچک هستند که در آن ها جریانی از فشارهای اندک همراه با شیب های شدیدی وجود دارد که همراه با بادهایی با سرعت های خیلی زیاد می باشند. این مسیر های فشار اصلی ترین مکانیزم ایجاد گرد و غبار در خیلی از مناطق پرغبار جهان محسوب می شوند، از جمله می توان به استرالیا، آسیای مرکزی، خاور و شرق، ساحل مدیترانه ای آفریقای شمالی، دشت های مرتفع ایالات متحده و دشت ها و مرتع های آرژانتین اشاره کرد. گردبادها یا همان سیکلون ها به نوبه خودشان ممکن است که یک جریان حلقه ای از گرد و غبار را ایجاد کنند وقتی که دوران ها در اطراف بخش های کم فشار، خیلی شدید می شوند. سایر سیستم های افزایش دهنده گرد و غبار در مقیاس های کوچک شامل باد هایی هستند که در مناطقی ایجاد می شوند که دارای شیب های فشار خیلی شدید و تند هستند، از جمله می توان به صحرای تات[3] در هند و پاکستان و خلیج فارس در عراق و کویت اشاره کرد. طوفان های غبار محلی تر و موضعی تر زمانی رخ می دهند که بادهای پایین آینده یا کاتیاباتیک، رسوب های کوه پایه را جابجا می کنند، در این رابطه می توان به مناطق شیب دار شمالی کپه داغ در مرز ایران - ترکمنستان و یا در کالیفرنیا(باد سانتا آنا) اشاره کرد. Andean Altiplano شدید در شیلی، آرژانتین شمال غربی و همچنین بولیوی جنوبی، باعث ایجاد گرد و غبار قابل توجه در رسوبات بخش غربی و بالایی و همچنین جابجایی جریان های هوای فلات تبت می شوند. باد سرد و خنک یک طوفان تندری خشک، یعنی همان چیزی که در حبوب در سودان جنوبی مشاهده می شود، شاید رایج ترین سیستم ایجاد گردو غبار در مقیاس متوسط باشد، که باعث می شود که تندباد زود تر از ابرهای هادی بزرگ، در یک منطقه ایجاد شود.
جابجایی و نهشت گرد وغبار(Dust transport and deposition) در سطح جهان، مقیاس مواد سیال در طوفان های گرد و غبار، تقریبا هر ساله یک میلیارد تن می باشد که نیمی از این رقم از صحرای بزرگ آفریقا ناشی می شود، این نکته موکد اهمیت ژئومورفولوژیکی فرایند آئلون می باشد. دو منبع فعال از طوفان های گردو غبار، هر دو در صحرای بزرگ آفریقا قرار گرفته اند: فرو رفتگی هایی که از منطقه بودلی شروع شده و به جنوب کوه های تیبستی ختم می شوند و یک ناحیه که موریتانیای شرقی، مالی غربی و همچنین الجزایر جنوبی را پوشش می دهد(Goudie and Middleton 2001). اهمیت آنها نسبت به منابع اصلی گرد و غبار در جهان، در جدول 15 نشان داده شده است که موکد حداکثر مقادیر میانگین شاخص آئروسول(هواویزه) یا AI می باشد. این شاخص(معیار) موکد شدت محتوای گرد و غبار در اتمسفر است. AI را می توان از روی TOMS یا همان طیف سنگ نگاشت یا نقشه برداری اوزون، به دست آورد، که در واقع شناسایی کننده آئروسول های جاذب فرابنفش در اتمسفر می باشد. روسوب ها و گل لای های مرتبط با این ناحیه و سایر نواحی طوفان گرد و غبار در جهان، به مقدار قابل توجهی جابجا می شوند. غبار صحرای بزرگ آفریقا، در سه مسیر اصلی حرکت می کند: به سمت غرب یعنی از آتلانیک شمالی به آمریکای شمالی و جنوبی - به سمت شمال که از منطقه مدیترانه به اروپای جنوبی و گاها حتی تا اسکاندیناوی قابل مشاهده است و همچنین خط سیر های حرکتی در جهت شرقی که به مدیترانه و خاور میانه ختم می شوند. طوفان غبار ناشی از موادی که در سایر صحراهای اصلی وجود دارند، در همین مسیر ها حرکت می کنند و خیلی از آنها به شدت فصلی هستند(جدول 38). آنها شامل جریان هایی هستند که از آسیای شمال شرقی آغاز می شوند و به اقیانوس آرام می رسند و همچنین از بین النهرین آغاز می شوند و به خلیج فارس می رسند. بارهای چگال که شامل گرد و غبار سنگین هستند و از این مسیر ها عبور می کنند، می توانند به کمک پلتفرم های ریموت که کار آنها شبیه سازی و تصویربرداری می باشد، به خوبی تشخیص داده شوند. به علاوه ما می توانیم که از تکنیک های زیادی برای شناسایی آن ها استفاده کنیم. از جمله می توان به بحث ها و تکنیک های مرتبط با معدن شناسی و تجزیه عنصری، میکروسکوپ های الکترونی روبشی یا اسکنرهای میکروسکوپی الکترونی[4] و همچنین گرده ها و ذرات مختلف به منظور شناسایی اشاره کرد. غبار در حالی که در تروپوسفر وجود دارد می تواند اثرات گوناگونی بر روی اقلیم و شرایط آب و هوایی داشته باشد. افزایش شدید گرد و غبار ممکن است به کمک جذب و انتشار تابش خورشیدی، برروی دما اثر بگذارد و باعث خنک شدن اقیانوس شود. تغییرات ناشی از گرد و غبار در دمای هوا و همچنین تغییرات در غلظت بلقوه هسته ها نیز بر روی فعالیت های مرتبط با جریان های همرفتی و شکل گیری ابرها، اثرگذار می باشد و بدین وسیله حجم بارندگی را تغییر می دهد. آئروسول های گرد و غبار بر روی دینامیک تغذیه و چرخه های بیوژئو-شیمیایی در اکوسیستم های دریایی و زمینی، اثرگذار می باشد. اکثر موارد منتقل شده در فواصل طولانی، در اقیانوس ها نشست می کنند(Prospero 1996)، در حالی که محتوای طوفان های گرد و غبار مهیا کننده ورودی غذایی اصلی برای خیلی از اکوسیستم های مذکور می باشند. در حالی که گرد و غبار می تواند بر روی زمین نشست کند، ممکن است که بر روی شکل گیری فسیل ها اثرگذار باشد. غباری که دارای محتوای کربناتی بالا است، ممکن است یک عامل برای شکل گیری calrete ها محسوب شود، به علاوه غبار در شکل گیری سایر پوشش های سطحی صحرایی اثرگذار می باشد که از جمله می توان به لایه های سخت و سفت کننده صخره ها اشاره کرد. نمک هایی که در غبارها جابجا می شوند می توانند به عنوان عوامل جوی و فرسایش در اثر تغییرات هوایی عمل کنند و میزان شوری خاک ها و بدنه های آبی را تغییر دهند. جدول 15: حداکثر مقادیر عددی متوسط برای AI برای منابع اصلی طوفان های گرد و غبار. این مقادیر عددی از روی TOMS به دست می آیند.