| حذف تصاویر و رنگ‌ها | تاریخ ارسال: ۱۳۹۶/۸/۱۳ | |
J
JOINTING - درزه‌ای شدن
درزه به ترک و شکاف‌های موجود در سنگ‌ها گفته می‌شود که بر اثر فشار ناشی از رویدادهای زمین‌ساختی، کاهش دما و واجهش ایزوستازی[1] شکل می‌گیرد. طول درزه‌ها از میلی‌متر تا کیلومتر متغیر است. درزه‌ها در رخنمون سنگ‌ها ممکن است به‌شکل ترک‌هایی ریز به طول فقط چند میلی‌متر یا شکاف‌های بزرگ در اندازه یک متر و یا بیشتر باشند. درزه‌ها ممکن است خالی و یا پر باشندو درزه‌های خالی عموماً توسط خاک و رس پر شده‌اند. درزه‌ها ممکن است بر اثر فعالیت‌های زمین‌گرمایی نیز تشکیل شوند. تفاوتدرزه با گسل، نبود حرکت و جابه‌جایی بین دو طرف درزهاست (نگاه کنید به گسل[2] و پرتگاه گسل[3]). بیشتر درزه‌ها شکستگی‌های کششی هستند.
درزه‌ها به‌صورت گروهی از شکستگی‌های تقریباً موازی که در اثر فشار یکسان تشکیل شده‌اند،پدید می‌آیند. به طور کلی حداقل سه گروهدرزه در رخنمون سنگ‌ها به وجود می‌آید: در سنگ‌های رسوبی و سنگ‌های دگرگونی شیستی وورقه‌ای. به طور کلی یک گروه از درزه‌ها موازی با لایه‌بندی و دو گروهدرزه عمود بر لایه‌بندی سنگ هستند. در سنگ‌های توده‌ای نظیر گرانیت، معمولاً یک دسته از درزه‌ها افقی و مابقی عمودی و شیب‌دار هستند. درزه‌های ستونی در بازالت‌ها (مانند گذرگاه غول‌ها[4] در ایرلند شمالی) نمونه‌ای مشخص از درزه‌های ناشی از سردشدگی هستند. این نواحی درزه‌ایدر جایی پدید می‌آید که جبهه سردشدگی دیده می‌شود. بنابراین الگوی درزه‌ای شش ضلعی در جایی که مرزها همگرا می‌شوند شکل می‌گیرد.
درزه‌ها عامل مهمی در کنترل شکل لندفرم‌ها هستند. بیشتر لندفرم‌های گرانیتی مانند گنبدها (نظیر کوه استون[5] در ایالت جورجیای آمریکا و صخره آیرز[6] در استرالیا) و قله‌های سنگی منفرد[7](مانند صخره‌های هایتور[8] در دورتمور بریتانیا) توسط درزه‌ها کنترل می‌شوند. سایر لندفرم‌های کنترل‌شده توسط درزه‌ها که به سنگ‌شناسی وابسته نیستند شامل زمین و حفره‌های آن را شامل می‌شود. ژئو[9] شکافی عمیق و باریک یا دره‌ای تنگ (نگاه کنید به تنگه[10] و تنگ‌دره[11]) درامتداد ساحل سنگی دریا است که توسط دریا شسته شده است. به طور کلی امتداد دره اغلب موازی با درزه‌های اصلی است. حفره[12] درزه‌ای است که به دلیل کشش ایجاد شده توسط خمیدگی[13]، بر روی پرتگاه[14] باز می‌شود (نگاه کنید به خمیدگی[15] و تورم دره[16]).شکاف‌های قائم[17] در سنگفرش سنگ آهکی[18] (مانند بورن، کو، کلایر و ایری) درزه‌هایی هستند که بر اثر انحلال سنگ‌های سخت ناپیوسته و بازشدگی‌های ثانویه سنگفرش‌های آهکی گسترش یافته‌اند.
درزه‌ها در هوازدگی مکانیکی و شیمیایی و پایداری دامنه‌ها نیز دارای اهمیت بسیار هستند. درزه‌ها مهم‌ترین نقاط ضعیف در هر توده سنگ به‌شمار می‌روند و راه دسترسی اولیه رطوبت به درون سنگ را فراهم می‌سازند. الگوی متراکم و فشرده درزه‌ها باعث تسریع هوازدگی شیمایی و به‌جاگذاشتندرزه‌های وسیع و بزرگ می‌شود. جبهه هوازدگی[19] اغلب در امتداد درزه‌های افقی شکل می‌گیرد. همچنین اغلب غارهای آهکی از درزه‌ها و فروچاله‌های تشکیل‌شده در محل برخورد درزه‌ها پدید آمده‌اند.
مغزه‌سنگ‌ها[20] باقی مانده توده‌های درزه‌ای هستند که اغلب در زمینه واریزه‌های هوازده یا به شکل میدان گرداله‌سنگی پس از برهنه شدن زمینه هوازده پدید می‌آید. علاوه بر آن پایداری یک دامنه اغلب وابسته به جهت‌گیری درزه‌هاست. مثلاً لغزش‌ها اغلب در محل‌هایی روی می‌دهد که شیب درزه در امتداد شیب سطوح باشد. ریزش نیز در امتداد درزه‌های عمودی که به موازی با شیب دامنه هستند روی می‌دهد. همچنین درزه‌ها عموماً سطوح لغزشی در زمین‌لغزش‌های چرخشی را شکل می‌دهند. الگوهای زهکشی نیز اغلب توسط الگوی درزه‌ای سنگ‌های زیرین کنترل می‌شود. به عنوان مثال الگوی زهکشی مستطیلی در سنگ‌های آهکی شکل می‌گیرد و تراکم زهکشی ممکن است نشان‌دهنده تراکم درزه‌ها باشد.
References
Engelder, T. (1987) Joints and shear fractures in rock, in B.K. Atkinson (ed.) Fracture Mechanics of Rocks, 27–69, London: Academic Press.
Gerrard, A.J.W. (1974) The geomorphological importance of jointing in the Dartmoor granite, in E.H. Brown and R.S. Waters (eds) Progress in Geomorphology, Institute of British Geographers Special Publication 7, 39–50. ——(1988)Rocks and Landforms, London: nwin
Hyman.Hencher, S.R. (1987) The implications of joints and structures for slope stability, in M.G. Anderson and K.S. Richards (eds) Slope Stability, 145–186,Chichester: Wiley.
Twidale, C.R. (1982) Granite Landforms, Amsterdam: Elsevier. SEE ALSO: bedrock channel; bornhardt; granite geomorphology; inselberg
JUDY EHLEN (مترجم: هادی کریمی)
[18]- Limestone Pavements
|