|
|
| |
 |
از Yardang تا Yazoo |
 |
|
| | تاریخ ارسال: ۱۳۹۶/۸/۱۶ | |
|
Y
YARDANG – یاردانگ (کلوت)
واژهای ترکمنی برای توصیف پشتههای سایشی مواد چسبنده (Hedin 1903). این عوارض از تعداد زیادی از مناطق خشک گزارش شده (McCauley et al. 1977) که در آنها در طیف وسیعی از مواد ایجاد شدهاند. اندازه یاردانگها از پشتههای کوچک چند سانتیمتری (میکرو یاردانگها)، اشکال با چند متر ارتفاع و طول (یاردانگهای متوسط) تا عوارض با دهها متر ارتفاع و چند کیلومتر طول (مگایاردانگها) متغیر است. این اشکال میتواند دستخوش چرخه تکوین و محو نهایی شوند (Halimov and Fezer 1989). اگر چه یاردانگها غالباً عوارض فرسایش بادی هستند بحثهای زیادی درباره اهمیت نسبی باد فرسایی، سایش باد، برش رودخانهای و حرکات تودهای در تکوین مورفولوژی یاردانگها صورت گرفته است. اهمیت فرسایش بادی به وسیله دامنههای صیقلی، حلزونی و ماسهپاشی شده و زیربری سطح تند رو به باد و دامنههای جانبی مشخص شود. این فرآیند احتمالاً فرآیند غالب در یاردانگهای با سنگ بستر سخت است در حالیکه میتواند در تکامل یاردانگهای تشکیلشده در رسوبات نرم از قبیل بستر دریاچههای قدیمی مهم باشد. فرسایش رودخانهای میتواند گذرگاهی ایجاد کند که در امتداد آن فرسایش باد میتواند رخ دهد ولی فرسایش رودخانهای شدید منجر به نابودی یاردانگهای میشود. وقتی دامنه یاردانگها به وسیله فرسایش باد شیب تند داشته باشد حرکات تودهای نیز میتواند قابل توجه باشد.
نوعی یاردانگ که مورد علاقه کتب درسی است ولی در واقعیت چندان رایج یا بارز نیست دودکش جن[1] است. این اصطلاح از وازه آلمانی به معنای ،شاهد، گرفته شده است. دودکشهای جن تودههای هموار سنگ مقاوم (با ارتفاع 50-2) هستند که روی پایهای از مواد نرمتر قرار دارند که حاصل فرسایش افتراقی باد پر از ماسه میباشند.
عکس 147: یاردانگهای آئرودینامیکی بارز ایجاد شده به وسیله فرسایش بادی بستر دریاچههای بارانی هولوسن در واحه داکلا (Dhakla Oasis) غرب بیابان مصر.
عکس 148 سری رخنمونهای گچی فرسایش یافته به وسیله باد در صحرای سفید فرافرای مصر. علاوه بر فرسایش باد به سختشدگی سطحی و هوازدگی لانه زنبوری نیز توجه کنید.
در مقیاس بزرگ (مگا)، یاردانگها در واکنش به خط سیرهای بادهای تجاری کاملاً قوسی شکل شده (برای مثال اطراف بورکو در صحرای مرکزی؛ Mainguet 1972) و ممکن است در طول صدها کیلومتر یکنواختی چشمگیر داشته باشند (همانند کلوتهای بیابان لوت ایران).
مطالعه مورفولوژی یاردانگها روابط بین شاخصهای مختلف را آشکار کرده است. Ward و Greeley (1984) نسبت عرض به طول 1:4 را مشاهده کردند؛ Halimov و Fezer (1989) متوجه شدند که نسبتهای طول، عرض و ارتفاع 10:2:1 میباشد؛ در حالیکه گودی و دیگران (1999) نسبتهای حجم، طول، عرض و ارتفاع 1 :7/2 :9/9: :7/18 تشخیص دادند.
در مواد سست یاردانگها به سرعت تشکیل میشوند. در بیابان صحرا، موهاوی و لاپ نور، نهشتههای دریاچهای و باتلاقی هولوسن با نرخ c5/2 تا m1000 در سال فرسایش یافته است.
References
Goudie, A.S., Stokes, S., Cook, J. et al. (1999) Yardang landforms from Kharga Oasis, south-west Egypt, Zeitschrift fur Geomorphologie Supplementband 116, 1–16.
Halimov, M. and Fezer, F. (1989) Eight yardang types in Central Asia, Zeitschrift fur Geomorphologie 33, 205–217.
Hedin, S. (1903) Central Asia and Tibet, Scribners: New York.
McCauley, J.F., Grolier, M.J. and Breed, C.S. (1977) Yardangs of Peru and other desert regions, US Geological Survey Interagency Report: Astrogeology 81.
Mainguet, M. (1972) Le Modele des Gres, Paris: IGN. Ward, A.W. and Greeley, R. (1984) Evolution of yardangs at Rogers Lake, California, Geological Society of America Bulletin 95, 829–837.
A.S. GOUDIE (مترجم: مریم رحمتی)
YAZOO – یازو
یک شاخه/رودخانه فرعی که با مسافت طولانی و قبل از پیوستن به آبراهه اصلی به موازات آن جریان مییابد. این معمولاً در آبراهههای بالغ رخ میدهد که در آنها خاکریزهای[2] طبیعی در کنارههای آبراهه، بالاتر از ارتفاع متوسط دشت سیلابی اطراف ایجاد میشود. بنابراین آبراهه فرعی نمیتواند به آبراهه اصلی نفوذ کند و ممکن است دریاچه شکل بگیرد. با این وجود، غالباً آبراهه فرعی به وسیله پرتگاههای آن سوی دشت سیلابی محدود شده و از اینرو یک شاخه فرعی از نوع یازو به موازات آبراهه اصلی شکل میگیرد. مثال بارز این نوع آبراهه رودخانه یازو است که به موازات آبراهه اصلی میسیسیپی از ممفیس تانزاس (ایالات متحده) به طول حدود 400 کیلومتر در جهت جنوب/ جنوب غرب جریان مییابد. یازو نهایتاً در ویکزبرگ ایالت میسیسیپی به رودخانه میسیسیپی میپیوندد. بستر ارتفاعی رودخانه میسیسیپی سد راه شاخه یازو شده و آن را وادار میکند تا بطور موازی در طول دشت سیلابی (با پهنای 150-35 کیلومتر) جریان یابد و ضمناً شیب آبراهه یازو تنها cm 4/11 در کیلومتر است. آبراهههای نوع یازو در محیطهای عمق دریا نیز دیده میشود (Hesse and Rakofsky 1992).
Reference
Hesse, R. and Rakofsky, A. (1992) Deep sea channel submarine yazoo system of the Labrador Sea – a new deep-water facies model, American Association of Petroleum Geologists Bulletin 75(5), 680–707.
Further reading
Dorris, F.E. (1929) The Yazoo Basin in Mississippi, Journal of Geography 28, 72–81.
STEVE WARD (مترجم: مریم رحمتی)
|
|
|
|
|
|
| |
|
|
|
